JEOLOJİK YAPI
İzmit Körfezi: İzmit Körfezi, Kuzey Anadolu Fayı’nın bir zon boyunca ikiye ayrılması sonucu morfolojisini kazanmış, tektonik bir çöküntü alanıdır. Bu alan içinde bulunan Başiskele ilçesinin fiziki coğrafyasını ovalık ve dağlık kesim olmak üzere iki kısma ayırarak incelemek mümkündür.
Ova Kesimi: İzmit Körfezi’nin güney kıyısından başlayarak, güneye doğru eski Bahçecik-Yuvacık belde merkezine kadar olan 5 kilometrelik kısım ile doğu-batı yönünde 12 km içinde yer alan sahil kesimidir. Bu kısım, “Alçak Plajlı Kıyı” karakterini gösterir. Güneydeki dağlardan gelen akarsuların getirmiş olduğu alüvyonlar, Asarköy ile Köseköy arasındaki ovaları ve Körfez’in sahil şeridini doldurmuştur. Bu şekilde “Alüvyon Ovası” meydana gelmiştir. Bilhassa Kullar ve Çuhane Ovaları, Kirazdere’nin getirdiği alüvyonlarla meydana gelmiş ovalardır.
Dağlık Kesimi:İlçede eski Yuvacık ve Bahçecik belde merkezlerinden itibaren dağlık kesim başlar. Bu dağlık kesim, batıda Armutlu Yarımadası ile Pamukova arasında yer alan Samanlı Dağları’nın orta kesimidir. Armutlu Yarımadası’nın en yaşlı kesimi bu bölgede bulunur. Bölgedeki kaya kütleleri beyaz ve açık sarı renkli, orta tabakalı kuvarsitlerden oluşur. Kısmen mesajoyik yaşlı formasyonların bulunduğu bölgede, volkanik formasyonlar da geniş yer tutar. Bölgede yanal sürekliliği olan mermer yatakları düzeyi 500 m kalınlık gösterir ve daha çok Menekşe Yaylası, Aytepe, Değirmendüzü, Binektaş ve Naldöken mevkilerinde görülür. Eski Kullar, Yeniköy ve Döngel belde merkezleri ile Başiskele ilçe merkezinin rakımı 0 (sıfır); eski Yuvacık belde merkezinin rakımı ise 200 m civarındadır.
İlçenin sınırları güneyden Bursa-İznik, kuzeyden İzmit Körfezi, batıdan Gölcük, doğudan Kartepe ve Sakarya-Pamukova’dır.
İLÇENİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Dağlar:
Samanlı Dağları, batıda Armutlu Yarımadası’ndan başlayıp güneybatıdan Kocaeli il sınırlarına girer. Bu dağlar; doğu-batı doğrultusunda 130 km, güney-kuzey doğrultusunda 30 km uzunluktadır. Başiskele ilçesi, Samanlı Dağları’nın orta kesimini teşkil eder. İlçenin sınırları içinde bulunan diğer önemli dağlar; Naldöken Dağı 1125 m, Pamukova sınırındaki Ercuva Tepesi ise 1330 m yüksekliktedir. Körfezin güneyindeki bu dağların birinci sırası Hamza Dağı, Yuvacık sırtı, Bahçecik, Servetiye karşı sırtları, Binektaş mevkii üzerinden Yalova’ya hatta Armutlu yarımadasına kadar uzanır. Bu sırtların en yüksek noktası 821 m yükseklikteki Binektaşı civarıdır. İkinci sıradağlar ise, daha güneyde Bursa-İznik sınırındaki Menekşe Yaylası’ndan başlar. Buradaki Bayraktepe 1073 m yüksekliktedir. Bu sıradağlar Aytepe, Naldöken, Pamukova hatta Kartepe ve Sapanca ilçelerinde son bulur. Bu sıradağların en yüksek yerleşim yeri 900 m ile Servetiye’nin Aytepe Mahallesi’dir.
Güneyde Aytepe Dağları, Bıçkıdere’den doğan Soğukdere; batıda Çamurlu boğazından doğan sıcak dereler 200-300 m yükseklikte dar derin kayalıklı kanyonlardan akarak Servetiye Beşkayalar’da birleşir. Buradan itibaren Kirazdere (Kilezdere) ismini alır. Bu dere vadisi dar bir kanyondur. Kartepe eteklerinden doğan Serindere Irmağı da bir hayli uzun, dar bir kanyonla Yuvacık Barajı’na bağlanır. Yine güneyden gelen Parsık ve Kazandere ırmakları dar ve derin vadileri oluşturur.
İlçe merkezinin güneyinde Yuvacık sırtı, Maryolun Sırtı, Silmenin Sırtı, Tantaoğları Tepesi, Araboğları Tepesi ve Servetiye karşı, Mevlütçavuşun Tepe, Metinoğullları Sırtı ve Binektaşı’dır. Eski Yuvacık beldesinin doğusunda ise Hamza Dağı en yakın sırt ve yükseltileri teşkil eder.
Düzlükler:
İzmit Körfezi’nin güneyinde denize sıfır noktadan başlayan düzlük; eski Kullar, Yuvacık, Döngel ve Yeniköy beldelerinin üst kısımdan itibaren güneye doğru yükselmeye başlar. Yukarıda ifade edildiği gibi Bahçecik merkezde yükselti 250 metre, Yuvacık merkezde ise 200 metredir. Ova diyebileceğimiz düzlüklerin en genişi, tarıma elverişli alüvyon ovası olan Kullar Ovası’dır. Buradaki arazi, 1672 hektarlık mümbit sulu arazidir. İkinci geniş ise ova Yeniköy Ovası’dır. Bu ova, denizin kıyısından başlar ve eski Bahçecik beldesinin altında batıya doğru uzanır. Bu ovalarda 30-40 sene öncesine kadar geniş şekilde tarım yapılırken, yeni yerleşimler, plansız sanayi ve kentleşme bu güzel tarım arazilerini ziyan etmiştir. Bugün özellikle eski Kullar beldesinin çevresinde hala verimli tarım arazileri mevcut ise de, bu araziler kentleşme nedeniyle giderek daralmaktadır. Eski Yuvacık, Döngel, Bahçecik ve Yeniköy beldelerinin çevresindeki araziler bugün artık daha çok bahçe tarımına uygundur.
Eski Yuvacık ya da Yukarı Yuvacık Merkezi, genişçe bir düzlüğün baş tarafında bulunmaktadır. Yukarı Yuvacık ile Paşadağı arasında eskiden güzel tarım arazileri mevcut iken, bu düzlükler de bugün betona yenik düşmek üzeredir.
Güneydeki çevre köylerin arazileri ise çok dağlık ve engebeli arazilerden oluşmuştur. Bu bölgede düzlük yerler, platolar çok azdır. Kısmen Camidüzü merkezi, Tepecik merkezi, Aksığın köyünün Parsık Mahallesi, Kazandere’de Ferhatlar ve Hekimoğulları Mahalleleri, Servetiye Merkez, Balkaya, Değirmendüzü, Aytepe, Menekşe Yaylası, Alartı’da Lazlar Mahallesi, Servetiye Karşı Köyü’nde kısmen Hasanağalar ve tepe boyu yörenin küçük düzlükleridir.