BAŞİSKELE
TAKVİM KÜLTÜRÜ
Yörede İtibar Edilen Takvim Bilgileri
Yörede yaşayan eski insanlar, atalarından aktarılan tecrübelere dayanarak aylara ve günlere göre hava tahmini yapabilmişlerdir. Süregelen bu tecrübeler sonucu mevsimler ve aylara göre takvim hazırlayan yörenin eskileri, günlere ve fırtına gibi hava olaylarına da özel isim vermişlerdir. Günümüzde bu geleneği devam ettiren kişiler kalmamıştır.
Eskiden yapılan hava tahminlerinin aylara göre dağılımı aşağıdaki gibi olmuştur:
OCAK: Ayın 2’sinde fırtına başlar ve fırtına üç gün devam eder. Ayın sekizinci günü Zemheri fırtınasıdır. Ayın 12’sinden itibaren soğuğun şiddeti artar. Ayın 16, 17, 21, 24 ve 25’nci günleri fırtınalı geçer, 29’u Ayandon fırtınasıdır.
ŞUBAT: Ayın 1., 3. ve 4. günleri fırtınalıdır, 5‘inde soğuklar şiddetlenir. 7, 8, 9 ve 10’uncu günler fırtınalı geçer, 12’nci gün bazı yerlerde şiddetli kar yağar. Ayın 20’sinde birinci cemre havaya düşer; 21, 22 ve 23’üncü günler fırtınalıdır. 27’sinde ikinci cemre suya düşer.
MART: Ayın 3’ü fırtınalıdır. Altısında üçüncü cemre toprağa düşer, 8’i fırtınalıdır. 11’i Husum fırtınası ve Berdelâcuzun (Kocakarı soğuğu) evveldir. 17’sinde Kocakarı soğuğu biter, 18’inde fırtınalıdır. 24’ünde Koz kavuran fırtınasıdır. 26’sında da fırtına vardır.
NİSAN: Ayın 8’inde “Kırlangıç”, 16’sında “Kuğu”, 20’sinde “Sitte-i Sevir” fırtınaları vardır. 29 ve 30. günleri de fırtınalıdır.
MAYIS: Ayın 1. günü hafif fırtınalıdır. 4. günü Çiçek fırtınası ve 7. günü de fırtınalıdır. Ayın 9’unda Şark rüzgârları başlar. 11’inde yağmur mevsiminin sonlarıdır. 14. günü fırtınalıdır. 17’sinde Filizkıran, 20’sinde Kokolya, 22’sinde Ülker fırtınaları vardır. 24. günü hafif fırtınalı ve 25. gün bahar rüzgârlarının sonudur. Ayın 26’sında ağaçlara su yürümeye başlar. 30’u kabak meltemidir. Bevârih rüzgârları başlar.
HAZİRAN: Ayın 3, 4, 5. günleri hafif fırtınalı geçer ve 5’inde şimal rüzgârları başlar. Ayın 10., 20. günleri fırtınalıdır. 22’sinde “Gün dönümü” fırtınası vardır. 27. günde fırtınalıdır. Otuzunda Yaprak fırtınası vardır.
TEMMUZ: Ayın 3’ünde Sam Rüzgârları başlar. 9’unda Çark dönümü fırtınası vardır. 11’i Bevarih rüzgârlarının sonudur. 17. ve 27. günler fırtınalıdır. 29. günü Kızıl erik fırtınası vardır.
AĞUSTOS: Ayın biri Bâhurun evveli fırtınalı, 8’i Bâhurun sonudur. 11, 17, 20 ve 21. günleri fırtınalıdır. 25’inde Sam Rüzgârları biter. 28’inde fırtına, 31’inde Mercan fırtınası vardır.
EYLÜL: Ayın dördü fırtınalı, 7’sinde Bıldırcın geçimi, 13’ünde Çaylak fırtınası vardır. 15’inde sıcaklıklar kırılmaya başlar. 23’ü fırtınalıdır. 27’sinde Kestane karası, 30’unda Turna geçimi fırtınası vardır.
EKİM: Ayın 1’i fırtınalıdır. 4’ünde Koç katımı, 14’ünde Meryem Ana fırtınaları vardır. Ayın ortalarına doğru yağmur mevsimi başlar. 18’inde Kırlangıç fırtınası, 21’inde Bağ bozumu, 27’sinde Balık fırtınaları vardır.
KASIM: Ayın 5’inde Kuş geçimi fırtınası, 7. günü fırtınalıdır. 15’inde Cenup rüzgârları eser. 21’inde Koç Katımı fırtınası vardır. 28’inde fırtınalı, 29’unda Ülker dönümü fırtınası vardır.
ARALIK: Ayın 1. ve 2. günleri soğuk ve keskin rüzgârlar başlar. 5. günü Şimal rüzgârları, 9. günü fırtına vardır. 10. günü Karakış fırtınası vardır; 12., 17. ve 20. günleri fırtınalıdır. 22’sinde Gündönümü fırtınası vardır ve 30’unda da fırtına görülür.
Ayrıca, şu günler de önemli sayılırdı:
• 8 Ocak’ta “Zemheri” başlar. Yani bu tarih kışın en şiddetli zamanının başlangıcıdır.
• 11 Mart Kocakarı soğuklarının başlangıcıdır. 8 gün devam eder.
• 29 Temmuz yaprak aşısı sonudur.
• 1- 8 Ağustos arası “Ayan buhur günleri” yazın en şiddetli zamanıdır.
• 28 Ağustos leyleklerin gitme zamanıdır.
• 16 Eylül sıcakların sonudur.
• 29 Eylül ağaçlardan su çekilmesinin başlangıcıdır.
• 16 Ekim seri yağmurların başlangıcıdır.
• 31 Ekim ağaç budama zamanının başlangıcıdır.
• 25 Aralık soğukların başlangıcıdır.
• 20 Aralık en uzun gecelerin başlangıcıdır.
• 24 Aralık en uzun gecelerin sonudur.
Arabi Aylar:
1- Zihilcce
2- Muharrem
3- Sefer
4- Rebiyülevvel
5- Rebiyülâhır
6- Cemaziyülevvel
7- Cemaziyülâhır
8- Recep
9- Şaban
10- Ramazan
11- Şevval
12- Zilkade
Kocakarı Ayları:
Yörede Karadeniz geleneğinden gelen, yaygın olan ve yaşlılar tarafından geleneksel bir takvim kullanılırdı. Bu takvime “Kocakarı ayları” denirdi.
Bunlar şöyle sıralanabilir:Yeni yıl: Ocak
Çürük ayı: Temmuz
Küçük ayı: Şubat
Ağustos: Ağustos
Mart: Mart
İstavrit: Eylül
Abril: Nisan
Ohtovri: Ekim
Mayıs: Mayıs
Üzüm ayı: Kasım
Kerez ayı: Haziran
Hüsyana: Aralık
Sayılı Günler:
Kasım günleri, 8 Kasım’da başlar; ertesi yıl 7 Aralık’ta biter; 186 gündür. Eskiler, bu günlerin 100. günden itibaren tarla mevsiminin başladığı kabul edilir. Bu günlere “Kasım yüz sapan düz” derlerdi. Kasım günleri yüz elli olunca, “Kasım yüz elli yaz belli” denilirdi. Kasım günlerinin yüzüncü günü Şubat’ın 10’una; Kasım günlerinin yüz ellisi ise 6 Nisan’a denk gelir. Kasım günlerinden sonra, “Hızır günleri” başlar. Bu da 6 Mayıs’ta başlar, 7 Kasım’da biter. Yani 186 gün devam eder. Eskilerin bazıları bu ayları bilir ve kullanırdı. Bunları bilenlerin sayısı bugün çok azalmış olup eskiye ait bu kültür, yok olmaya yüz tutmuştur.
Cemreler:
1. Cemre Şubat ayının 20. günü “havaya” düşer.
2. Cemre Şubat ayının 27. günü “suya” düşer.
3. Cemre Mart ayının 6. günü “toprağa” düşer.
Genellikle takvim tarihlerinde Rumi yıl kullanılırdı, doğum tarihleri resmi kayıtlarda da bu şekilde yazılırdı. Rumi yıl miladi yıla, Rumi yıla 584 eklenmek suretiyle çevrilir.
Örneğin: Nüfus cüzdanında Rumi 1329 doğumlu olan bir kişinin doğum tarihi miladi olarak şöyle hesaplanır: 1329+584=1913. Örnekteki şahsın doğum tarihi miladi 1913’tür.
10 Ocak 1945 yılına kadar yeni aylardan;
Ekim ayı için Teşrin-i Evvel
Kasım ayı için Teşrin-i Sanı
Aralık ayı için Kanun-u Evvel
Ocak ayı için Kanun-u Sanı denilirdi.
Hafta tatili 27.5.1935 yılına kadar Cuma günü iken bu tarihten sonra Pazar günü olmuştur. Ancak düğünler buna rağmen 1950’lere kadar yine perşembe günü yapılırdı. Perşembe akşamı mübarek sayılırdı.
Kocakarı Soğukları:
Mart ayının 11’inde başlar, sekiz gün devam eder. Yani, Mart ayının 11-19 arası kocakarı soğuklarıdır. Bahar başlamasına rağmen bu soğuklar yakıcıdır. Onun için “Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır” derlerdi.
Zemheri:
22 Aralık-31 Ocak tarihleri arasındaki en soğuk günlerdir.
Kara Koncoloz:
Cadı, tavara, obur gibi yarı insan yarı hayvan benzetmesi hayali ve mitolojik bir varlıktır. Batıl, aslı olmayan bir inanışa göre; zemherinin ilk on gününde sokaklarda dolaşır, rastladığı insanlara “Nereden geliyorsun? Nereye gidiyorsun? Adın ne?” gibi sorular sorar. Verilen cevaplarda hep “kara” sözcüğünün bulunması gerekir. “Karaköy’den geliyorum”, “Karalardanım”, “Kartepe’ye gidiyorum”, “Karayakalıyım” vb. Yoksa elindeki kocaman tarağı ile insanın başına vurup öldürür. Bu günlerde evdeki taraklar kilit altına alınır. Evlerin çevresinde dolanır, açık kalmış küplere tükürür ve işer, hastalıklara neden olur. Kimi insanların yakınlarının seslerini taklit ederek onları dışarı çağırır, uyku halinde alıp götürür. O kimse uyanırsa evine dönebilir. Yoksa dışarıda kalıp donarak ölür. Tabii bunlar asla aslı olmayan şeylerdir, mitolojidir. Yörede koncolozlar, daha çok “şiddetli soğuklar” olarak bilinir.